Trong hành trình hơn nửa thế kỷ của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam, hai mẫu xe mang tính biểu tượng – Chiến Thắng (1958) và La Dalat (1970) – luôn được nhắc đến như những cột mốc mở đường. Một chiếc ra đời trong thời kỳ hậu chiến đầy thiếu thốn ở miền Bắc; chiếc còn lại phát triển trong bối cảnh kinh tế thị trường sơ khai ở miền Nam. Dù xuất hiện ở hai miền với điều kiện hoàn toàn khác nhau, cả hai đều thể hiện tinh thần tự lực và khát vọng “xe Việt” từ rất sớm.
Chiến Thắng 1958: Nỗ lực đặt nền móng trong điều kiện hạn chế
Ngày 21/12/1958, chiếc ô tô mang tên Chiến Thắng chính thức rời xưởng tại Nhà máy Cơ khí 1/5 (Hà Nội). Đây là chiếc xe đầu tiên được người Việt chế tạo thủ công, dựa trên mẫu Renault Fregate của Pháp nhưng cải tiến nhiều chi tiết cho phù hợp điều kiện sản xuất.
Các kỹ sư thời kỳ này phải đối mặt với nhiều thách thức: thiếu nguyên vật liệu, công cụ thô sơ và quy trình sản xuất hoàn toàn dựa vào tay nghề cơ khí. Phần lớn chi tiết như thân vỏ, khung gầm, hệ thống lái… được đúc, dập, gò nắn ngay tại nhà máy. Dù mức độ nội địa hóa chưa cao, Chiến Thắng vẫn được coi là bước khởi đầu doanh ý nghĩa, thể hiện quyết tâm xây dựng nền công nghiệp nặng trong giai đoạn đầy khó khăn.
Sản phẩm không được sản xuất hàng loạt, chủ yếu phục vụ nhiệm vụ công vụ. Tuy nhiên, giá trị lịch sử của Chiến Thắng nằm ở chỗ: nó chứng minh người Việt có thể tự thiết kế, chế tạo và vận hành một chiếc ô tô hoàn chỉnh – điều vượt xa điều kiện kinh tế lúc bấy giờ.
 |
| Chiếc xe Chiến Thắng rời xưởng ngày 21/12/1958, được xem là ô tô đầu tiên do người Việt chế tạo thủ công tại Nhà máy Cơ khí 1/5 (Hà Nội). |
Nếu Chiến Thắng là thành quả của cơ khí thủ công miền Bắc, thì La Dalat – ra mắt năm 1970 bởi Hãng Xe Hơi Sài Gòn (công ty con của Citroën) – lại là câu chuyện khác: sản xuất thương mại, hướng đến nhu cầu dân sự.
La Dalat được phát triển dựa trên mẫu Citroën Méhari và khung Citroën 2CV. Dòng xe này sử dụng động cơ nhỏ, trọng lượng nhẹ, kết cấu đơn giản và phù hợp điều kiện đường sá miền Nam thời đó. Vỏ xe bằng nhựa sợi thủy tinh giúp giảm chi phí, dễ bảo trì và sản xuất với quy mô lớn hơn.
Trong giai đoạn 1970–1975, ước tính khoảng 3.000 chiếc La Dalat được sản xuất và lưu hành. Đây được xem là mẫu xe hơi đầu tiên lắp ráp thương mại tại Việt Nam, với mạng lưới phân phối, dịch vụ và phụ tùng quy củ – điều mà Chiến Thắng chưa từng có.
 |
| La Dalat được sản xuất tại Sài Gòn từ năm 1970, dựa trên khung Citroën 2CV và thiết kế Méhari, trở thành mẫu xe hơi thương mại đầu tiên lắp ráp tại Việt Nam. |
Hai miền – hai bối cảnh – một khát vọng chung
Dù khác biệt về mục đích, công nghệ và quy mô, Chiến Thắng và La Dalat đều phản ánh khả năng tiếp cận kỹ thuật ô tô của người Việt từ rất sớm:
Chiến Thắng cho thấy năng lực chế tạo cơ bản trong bối cảnh thiếu thốn.
La Dalat thể hiện cách tiếp cận công nghiệp hóa dựa trên hợp tác với hãng xe ngoại.
Cả hai mô hình đều đặt nền móng cho tư duy “Việt Nam có thể tự làm ô tô”, trước khi ngành lắp ráp quy mô lớn xuất hiện từ thập niên 1990 và những nỗ lực phát triển thương hiệu nội địa mạnh mẽ như VinFast trong thế kỷ XXI.
 |
| Xưởng lắp ráp La Dalat thuộc Công ty Xe Hơi Sài Gòn – đơn vị liên kết với Citroën trong giai đoạn 1970–1975. |
Ý nghĩa lịch sử và những di sản còn lại
Ngày nay, cả Chiến Thắng lẫn La Dalat đều trở thành tư liệu quý trong lịch sử giao thông và công nghiệp. Một số mẫu phục chế vẫn xuất hiện tại các triển lãm, bảo tàng hoặc trong bộ sưu tập của những người chơi xe cổ.
Hơn cả giá trị kỹ thuật, hai mẫu xe là minh chứng cho tinh thần sáng tạo và tự lực của người Việt trong những thời điểm khó khăn. Đó cũng là điểm tựa để ngành ô tô Việt Nam tiếp tục phát triển trong bối cảnh hội nhập, chuyển đổi xanh và công nghệ hóa.
Chiến Thắng 1958 và La Dalat 1970 không chỉ là hai chiếc xe đầu tiên, mà còn là hai giai đoạn lịch sử khác nhau của cùng một khát vọng: xây dựng ngành công nghiệp ô tô Việt Nam. Dù mức độ thành công và quy mô sản xuất khác nhau, chúng đều đóng vai trò mở đường, tạo nền tảng cho những bước tiến sau này.
