 |
| Sách Hành Trình VOLVO bên hàng cây Ngô Đồng, TP Thanh Đảo 10/2025 |
Trên những con phố cổ rợp nắng của Tây An hay trong những khu vườn tĩnh lặng ở Hàng Châu, thật dễ bắt gặp dáng cao thẳng của cây ngô đồng – loài cây mà người Trung Hoa vẫn xem là nơi trú ngụ của phượng hoàng. Mỗi mùa thu đến, khi lá ngô đồng chuyển sang màu vàng đồng và rơi chậm rãi trong gió, người ta lại cảm thấy dường như thời gian cũng chậm lại, để ngắm nhìn cái đẹp vừa thanh tao, vừa trầm mặc ấy.
Nguồn gốc của một biểu tượng
Ngô đồng – tiếng Hán là 梧桐树 (Wútóng shù) – có tên khoa học Firmiana simplex, thuộc họ Trôm (Sterculiaceae). Loài cây này có nguồn gốc từ vùng Trung và Nam Trung Quốc, nơi khí hậu ôn hòa, đất đai phù sa màu mỡ. Từ hàng nghìn năm trước, người Trung Hoa đã biết trồng ngô đồng quanh cung điện, đền miếu, thư viện và học viện Nho giáo – những nơi tượng trưng cho trí tuệ, đạo đức và âm nhạc.
Không như những cây cổ thụ to sù sì, ngô đồng mang một vẻ đẹp rất riêng: thân thẳng, vỏ nhẵn, tán tròn đều, lá rộng hình chân vịt, xanh mướt quanh năm. Đến mùa hè, những chùm hoa nhỏ màu vàng lục nhạt tỏa ra nhẹ nhàng, không phô trương, không hương nồng, chỉ đủ để gợi một cảm giác thanh khiết.
Điều kỳ diệu là gỗ ngô đồng rất nhẹ, xốp nhưng bền, có khả năng cộng hưởng âm thanh tuyệt vời. Vì vậy, từ thời cổ đại, người ta đã dùng gỗ ngô đồng để làm đàn tỳ bà, đàn cổ cầm, đàn tranh – những nhạc cụ gắn với giới học sĩ, tao nhân. Có thể nói, ngô đồng không chỉ là một loài cây, mà còn là chất liệu của âm nhạc, của cái đẹp và tinh thần thi ca.
Những miền đất của ngô đồng
Nếu bạn đi qua Tây An, kinh đô của 13 triều đại Trung Hoa, bạn sẽ thấy ngô đồng xuất hiện ở khắp nơi: trong sân chùa cổ, dọc những con đường dẫn vào Lăng Tần Thủy Hoàng, hay giữa khu học xá xưa của Khổng Tử. Người dân nơi đây vẫn kể lại truyền thuyết rằng chính tại vùng đất này, phượng hoàng đầu tiên đã đậu xuống cành ngô đồng, báo hiệu sự khai sinh của triều đại thịnh trị.
Ở Nam Kinh, cố đô của sáu triều, ngô đồng lại mang vẻ đẹp thành thị hơn. Trên các đại lộ như Trung Sơn Lộ hay phố Lão Môn Đông, hàng ngô đồng cổ thụ tỏa bóng xuống từng viên đá lát. Vào mùa thu, gió lùa qua, lá vàng rơi rải trên mặt đường, ánh nắng xuyên qua tán lá, tạo nên một bức tranh hoài cổ đến nao lòng.
Còn ở Hàng Châu – nơi có Tây Hồ nổi tiếng – ngô đồng được trồng xen giữa liễu rủ, phong đỏ, tạo nên khung cảnh yên bình và thi vị. Người Hàng Châu gọi ngô đồng là “cây của mùa thu”, bởi chỉ khi lá nó chạm đất, người ta mới thật sự cảm nhận rằng thu đã đến.
Vẻ đẹp của sự tĩnh lặng
Ngô đồng không rực rỡ như mẫu đơn – loài hoa vương giả, cũng không mạnh mẽ như tùng bách – biểu tượng của khí tiết. Nó đẹp theo cách của sự lặng lẽ.
Khi hoa nở, bạn phải đến gần mới thấy, phải lắng nghe thật khẽ mới nhận ra hương nhẹ phảng phất. Khi lá rụng, nó không ào ạt, mà từng chiếc, từng chiếc, rơi như một lời tiễn biệt của thời gian.
Trong thơ ca cổ Trung Hoa, hình ảnh lá ngô đồng rụng đã trở thành một biểu tượng. Câu thơ nổi tiếng của Lý Thương Ẩn:
“Ngô đồng nhất diệp lạc, thiên hạ cộng tri thu.”(Một chiếc lá ngô đồng rơi, thiên hạ biết thu về)
Đó là khoảnh khắc mà cả đất trời cùng chuyển mình – không ồn ào, không dữ dội – chỉ cần một chiếc lá rơi là đủ để đánh thức cả nỗi nhớ và nỗi buồn dịu nhẹ trong lòng người.
Ngô đồng khiến con người học cách yêu cái đẹp không phô trương, yêu sự tĩnh tại giữa cuộc sống nhiều biến động. Chính vì thế, nhiều thi nhân thời Đường, Tống đã chọn ngô đồng làm biểu tượng cho tâm hồn thanh cao, biết thuận theo tự nhiên mà vẫn giữ bản ngã.
Cây của phượng hoàng và người quân tử
Truyền thuyết Trung Hoa kể rằng: phượng hoàng – loài chim bất tử của trời đất – chỉ đậu trên cây ngô đồng. Và chỉ khi đất nước thái bình, lòng người thiện lương, phượng hoàng mới xuất hiện. Vì vậy, ngô đồng được xem là dấu hiệu của điềm lành, của minh quân và hiền tài.
Người ta thường nói:
“Phượng hoàng bất đậu vô ngô đồng.”(Phượng hoàng không đậu nếu không có ngô đồng.)
Câu nói ấy mang triết lý sâu xa: người hiền chỉ tỏa sáng khi gặp môi trường tốt, người tài chỉ cống hiến khi được trọng dụng. Trong bức tranh văn hóa Trung Hoa, ngô đồng không chỉ là cây, mà là ẩn dụ cho người quân tử – sống ngay thẳng, khiêm nhường, và chỉ nở hoa khi “thời điểm chín muồi”.
Từ thời nhà Hán đến nhà Đường, các bậc đế vương đều trồng ngô đồng trong hoàng cung, coi đó là biểu tượng của sự thịnh trị và văn minh. Trong những khu vườn của hoàng hậu Võ Tắc Thiên hay Đường Huyền Tông, người ta kể rằng phượng hoàng đã từng đậu xuống cành ngô đồng, để lại dấu chân nhỏ trên thân cây. Dù là huyền thoại, nhưng nó khiến ngô đồng trở thành cầu nối giữa con người và thiên giới, giữa đạo và đời.
Ngô đồng trong nghệ thuật và âm nhạc
Không loài cây nào lại gắn bó với âm nhạc Trung Hoa như ngô đồng. Những cây đàn tỳ bà, đàn cổ cầm, đàn tranh nổi tiếng đều được chế tác từ gỗ ngô đồng – thứ gỗ có độ vang tự nhiên mềm và sâu. Người nghệ nhân thường nói: “Đàn ngô đồng không cần đánh mạnh, chỉ khảy nhẹ cũng đủ khiến lòng người xao xuyến.”
Trong hội họa, ngô đồng xuất hiện cùng phượng hoàng, hạc trắng, trăng thu – biểu tượng cho sự hòa hợp, cho ước vọng vĩnh hằng. Tranh “Phượng hoàng vu ngô đồng” (Phượng hoàng đậu trên cây ngô đồng) là một trong những đề tài quen thuộc của họa phái Tô Châu và Nam Tống, thể hiện tinh thần “tĩnh – thanh – thuần” của mỹ học Á Đông.
Ngô đồng cũng là chủ đề của nhiều bài nhạc cổ. Âm điệu của đàn ngô đồng không hối hả, không bi thương, mà ẩn chứa sự trầm tĩnh, uyển chuyển – như nhịp thở của thời gian.
Từ cổ điển đến hiện đại
Ngày nay, dù Trung Quốc đã hiện đại hóa nhanh chóng, hàng cây ngô đồng vẫn là linh hồn của nhiều thành phố. Ở Nam Kinh, mỗi mùa thu đến, du khách lại nô nức tìm đến “Đường Ngô Đồng” để ngắm lá vàng rơi. Ở Tây An, người dân vẫn tin rằng trồng ngô đồng trước cổng nhà sẽ mang lại may mắn và hòa khí, bởi “phượng hoàng chỉ ghé thăm nơi có tấm lòng nhân hậu”.
Ngô đồng cũng xuất hiện trong kiến trúc đương đại – trên các biểu tượng trường học, viện nghiên cứu, thư viện – như một lời nhắc về trí tuệ và đức độ.
Ở các khu vườn cổ Trung Hoa, người ta trồng ngô đồng cạnh ao cá, dưới bóng đá, để tạo cảm giác tĩnh lặng. Trong phong thủy hiện đại, cây ngô đồng được xem là vật dẫn năng lượng lành, giúp con người giữ tâm an và trí sáng.
Biểu tượng của trí tuệ và lòng nhân ái
Nếu tùng, trúc, mai tượng trưng cho khí tiết, thì ngô đồng lại đại diện cho trí tuệ và lòng nhân hậu. Nó không quá khắt khe với môi trường sống, nhưng cũng không chịu đựng ô nhiễm và ồn ào – chỉ nở hoa khi đất trời thật sự yên bình.
Đó cũng là hình ảnh của người quân tử trong triết lý Nho gia: biết mình, thuận tự nhiên, không phô trương mà vẫn có giá trị nội tâm sâu sắc.
Ngô đồng dạy con người biết lặng lẽ lớn lên, biết kiên nhẫn chờ thời, và biết rằng cái đẹp thật sự không nằm ở vẻ ngoài, mà ở bản chất bền bỉ và tấm lòng thiện lương.
Khi phượng hoàng đậu xuống trái tim con người
Cây ngô đồng, qua hàng nghìn năm, không chỉ là bóng mát hay chất liệu làm đàn. Nó là ẩn dụ cho tinh thần Á Đông, cho sự hòa hợp giữa thiên nhiên và con người.
Dưới tán ngô đồng, người xưa viết thơ, soạn nhạc, giảng đạo. Người nay dừng chân, hít thở và tạm lắng lòng. Cũng như phượng hoàng chỉ đậu trên cây ngô đồng, cái đẹp và điều thiện chỉ hiện diện nơi có sự thanh tịnh và nhân ái.
Bởi thế, dù ở Tây An cổ kính hay Nam Kinh hiện đại, ngô đồng vẫn đứng đó – cao, tĩnh, và trầm mặc, như một lời nhắc rằng trong thế giới ồn ào này, điều quý giá nhất vẫn là sự an nhiên trong tâm hồn.
