Bộ Máy Hành Chính Cồng Kềnh – Rào Cản Cho Phát Triển
Việt Nam những năm gần đây thu hút sự quan tâm của dư luận quốc tế, đặc biệt là cộng đồng mạng Trung Quốc. Sự nổi lên của nhóm “Việt thổi” – những người ca ngợi sự phát triển kinh tế vượt bậc của Việt Nam – đã tạo nên không ít tranh luận. Họ tin rằng Việt Nam sẽ thay thế Trung Quốc để trở thành công xưởng mới của thế giới nhờ tốc độ tăng trưởng cao, làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng và lợi thế trong cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc.
Tuy nhiên, thực tế điều hành đất nước không đơn giản như những lời ca tụng. Khi Tô Lâm – cựu Bộ trưởng Bộ Công an – chính thức đảm nhận cương vị Tổng Bí thư, ông mới thực sự đối mặt với hàng loạt thách thức nghiêm trọng.
Hạ tầng yếu kém, nguồn năng lượng hạn chế, cơ cấu công nghiệp bất hợp lý, khoảng cách giàu nghèo lớn, đặc biệt là tình trạng quan liêu, bộ máy hành chính cồng kềnh – tất cả đang trở thành rào cản lớn cho sự phát triển.
Một thực tế ít ai biết, Việt Nam có tỷ lệ công chức trên dân số cao nhất Đông Nam Á:
Trung Quốc, với dân số hơn 1,4 tỷ người, có khoảng 8 triệu công chức, chiếm 0,57% dân số.
Việt Nam, với dân số gần 100 triệu người, lại có tới 2,5 triệu công chức, chiếm 2,5% dân số – cao gấp 5 lần Trung Quốc.
Nói cách khác, cứ 40 người Việt Nam thì có 1 người là công chức.
Bộ máy hành chính đồ sộ này được tổ chức theo mô hình 3 cấp: tỉnh – huyện – xã, với 30 bộ ngành trung ương, 700 huyện và hơn 11.000 xã, phường. Mỗi cấp đều có đầy đủ các cơ quan hành chính, từ công an, tài chính, nông nghiệp đến giáo dục, giao thông, môi trường… tạo nên một hệ thống chồng chéo, cồng kềnh và kém hiệu quả.
Hệ quả là 70% ngân sách quốc gia bị tiêu tốn vào trả lương và vận hành bộ máy nhà nước, trong khi các khoản đầu tư phát triển, an sinh xã hội và xóa đói giảm nghèo bị hạn chế nghiêm trọng.
Không chỉ vậy, mức lương công chức thấp (chỉ khoảng 3,7 triệu đồng/tháng), khiến nhiều người phải tìm đến các nguồn thu nhập ngoài lề. Hiện tượng “bôi trơn” hay “lót tay” trở thành thông lệ trong nhiều giao dịch hành chính.
Cải cách là cần thiết, nhưng ai sẽ dám làm? Tô Lâm đã quyết định ra tay.
Cải Cách Chưa Từng Có: Quyết Tâm Của Tô Lâm
Ngày 31/10/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm tuyên bố rằng tinh giản bộ máy nhà nước là một cuộc cách mạng.
Không lâu sau, ngày 5/11, ông công bố bài viết mang tiêu đề "Tinh - Gọn - Mạnh - Hiệu suất - Hiệu quả", trong đó thẳng thắn chỉ trích một số lãnh đạo thiếu quyết tâm thực hiện cải cách.
Ngày 1/12, Bộ Chính trị họp khẩn để triển khai Nghị quyết số 18-NQ/TW, với kế hoạch thực hiện theo lộ trình:
Tháng 12/2024: Hoàn thiện đề án tinh giản bộ máy.
Tháng 2/2025: Quốc hội họp phiên đặc biệt để thông qua đề án.
Quý 1/2025: Chính thức triển khai cải cách trên toàn quốc.
Những thay đổi lớn đang diễn ra với tốc độ chưa từng có.
Ba Bước Cải Cách Quan Trọng
1. Sáp nhập các bộ ngành
Bộ Tài chính và Bộ Kế hoạch - Đầu tư hợp nhất.
Bộ Xây dựng và Bộ Giao thông Vận tải hợp nhất.
Bộ Khoa học - Công nghệ và Bộ Thông tin - Truyền thông hợp nhất.
Bộ Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn và Bộ Tài nguyên & Môi trường hợp nhất thành Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Ủy ban Dân tộc bị giải thể, thay bằng Bộ Dân tộc và Tôn giáo.
2. Xóa bỏ cấp huyện
705 huyện trên cả nước bị giải thể, chức năng hành chính chuyển lên cấp tỉnh hoặc xuống cấp xã.
Công an, tòa án và viện kiểm sát cấp huyện bị xóa bỏ, thay vào đó là hệ thống quản lý theo ngành dọc từ trung ương xuống xã.
3. Giải thể Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước
Các tập đoàn lớn như Petrovietnam, EVN, Vinachem… quay trở lại quản lý trực tiếp bởi các bộ chủ quản.
Đây là cuộc cải cách mạnh mẽ nhất trong lịch sử hành chính Việt Nam. Nhưng liệu nó có thành công?
Những Rủi Ro Đang Chờ Đón
Bất kỳ cuộc cải cách nào cũng tạo ra phản ứng từ những nhóm lợi ích bị ảnh hưởng. Trong trường hợp này, hàng chục nghìn công chức sẽ mất việc.
Tình trạng bất mãn trong hệ thống chính trị có thể lan rộng, đặc biệt khi nhiều người mất đi nguồn thu nhập ổn định.
Một số thách thức lớn của cải cách lần này:
Quá tải cho chính quyền cấp tỉnh: Với việc xóa bỏ cấp huyện, chính quyền cấp tỉnh sẽ phải xử lý lượng công việc gấp 5 lần hiện tại, có thể dẫn đến sự chậm trễ trong quản lý và điều hành.
Mâu thuẫn trong nội bộ chính quyền: Những người bị cắt giảm có thể trở thành lực lượng đối kháng, gây sức ép lên bộ máy lãnh đạo.
Bất ổn kinh tế: Trong bối cảnh Việt Nam phụ thuộc mạnh vào xuất khẩu, nếu có sự thay đổi đột ngột về chính sách hoặc cú sốc từ thị trường quốc tế (ví dụ: căng thẳng thương mại với Mỹ), nền kinh tế có thể rơi vào trạng thái bất ổn.
Không chỉ vậy, việc trao thêm quyền lực cho Bộ Công an – nơi xuất thân của Tô Lâm – cũng đặt ra câu hỏi về sự cân bằng quyền lực trong nội bộ Đảng. Khi bộ máy hành chính bị cắt giảm nhưng quyền lực của công an được mở rộng, điều này có thể dẫn đến sự kiểm soát chặt chẽ hơn từ lực lượng an ninh.
Tô Lâm: Nhà Cải Cách Hay Gorbachev Của Việt Nam?
Cải cách luôn là con dao hai lưỡi. Nếu thành công, Tô Lâm có thể đặt nền móng cho một bộ máy chính quyền tinh gọn, hiệu quả, tạo tiền đề cho sự phát triển lâu dài của Việt Nam.
Nhưng nếu thất bại, ông có thể đi vào vết xe đổ của Gorbachev – người từng kỳ vọng cải cách nhưng lại vô tình đẩy Liên Xô đến bờ sụp đổ.
Với sự thay đổi diễn ra nhanh chóng, dư luận trong và ngoài nước đang theo dõi từng bước đi của Tô Lâm.
Liệu Việt Nam có bước sang một kỷ nguyên mới hay sẽ đối mặt với những thách thức chưa từng có?
Câu trả lời vẫn đang ở phía trước.
Hanoi 11.3.2025
